معرفی ساختمان سنتور

سنتور یک ساز ذوزنقه شکل است که از چوب و فلز ساخته می‌شود. نوازنده سنتور برای نواختن، ضلع بزرگتر ساز را روبروی خود قرار می‌دهد و سر مضراب‌های چوبی را با نمد می‌پوشاند، سپس با مضراب به سیم‌ها ضربه می‌زند تا صدا تولید شود. ساز سنتور از اجزای مختلف با ویژگی‌های خاص تشکیل شده است که در ادامه ابتدا به تاریخچه این ساز و سپس به معرفی تک تک اجزای آن می‌پردازیم.

تاریخچه ساز سنتور

سنتور یک ساز ذوزنقه شکل است که از چوب و فلز ساخته می‌شود. نوازنده سنتور برای نواختن، ضلع بزرگتر ساز را روبروی خود قرار می‌دهد و سر مضراب‌های چوبی را با نمد می‌پوشاند، سپس با مضراب به سیم‌ها ضربه می‌زند تا صدا تولید شود. ساز سنتور از اجزای مختلف با ویژگی‌های خاص تشکیل شده است که در هنگام خرید سنتور مهم خواهند بود و ما در  ادامه ابتدا به تاریخچه این ساز و سپس به معرفی تک تک اجزای آن می‌پردازیم.

ساز خوش صدای سنتور یکی از کهن‌ترین و قدیمی‌ترین ساز‌های ایرانی است که قدمت آن به ۵۵۹ پیش از میلاد بازمی گردد و نشانه‌هایی از این ساز بر سنگ ‌تراشی‌های آشور و بابلیان پیدا شده است. شواهد نشان می‌دهد که ایرانی‌ها قبل از ظهور اسلام با این ساز آشنا بودند؛ سپس رفته رفته و با گذر زمان ساز پیشرفت و به کشور‌های دیگر نیز راه پیدا کرد. ابوالحسن علی ابن حسین مسعود، تاریخ نگار نامدار و نویسنده کتاب مروج الذهب در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان نام سنتور (سنطور) را در بین ساز‌های متداول ایرانی آورده است.

ساخت این ساز خوش صدا را به فیلسوف نظریه پرداز و موسیقیدان بزرگ ابونصر فارابی (متوفای ۹۵۰ میلادی) نسبت داده اند. با این حساب این ساز عمری افزون بر هزارسال دارد.

فارابی در کتاب احصاء العلوم در تعریف موسیقی می‌گوید:"علم موسیقی به‌طور کلی، از شناختن انواع الحان و آنچه الحان از آن‌ها تألیف می‌شود بحث می‌کند و روشن می‌سازد که الحان برای چه غرض‌هایی تألیف می‌شوند و چگونه باید تألیف شوند و بر چه حالی باید باشند تا تأثیر آن‌ها بیشتر و دلنشین تر گردد. کتاب موسیقی کبیر شاهکار فارابی در علم موسیقی است که با ترجمه آذرتاش آذرنوش برگردان شده‌است. به گفته دکتر عبدالامیر سلیم این کتاب عظیم‌ترین کار دوره اسلامی در زمینه موسیقی است. کارادیوو بیان می‌دارد که دراویش مولوی نغمه‌ها و نواها و آهنگ‌های باستانی را که با خواندن اشعار مولانا همواره زمزمه می‌کردند و همیشه در زهن داشته‌اند و می‌خوانند همگی منتسب به فارابی است. فارابی در این کتاب سعی کرده‌است که آرای پیشینیان در مورد موسیقی را جمع‌آوری کند. فارابی نخستین کسی است که نام خنیاگر معروف دربار خسرو پرویز را به جای باربد، به صورت درست یعنی فهلبذ ضبط کرده‌است. وی در موسیقی کبیر از دو نوع تنبور بغدادی و خراسانی نیز سخن می‌گوید. او همچنین از ساز شاه رود و شکل آن سخن می‌گوید. فارابی زمانی که شاهرود را توضیح می‌دهد از فاصله پنجم (پرده پنجم) نیز سخن گفته‌است.[۲۳]

انواع ساز سنتور

این ساز در ابعاد و اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود که تفاوت آن‌ها فقط در زیر و بم بودن صدای آن‌ها است. انواع سنتور عبارتند از:

• سنتور مرسوم سل کوک سنتور معمول که برای آموزش هم از آن استفاده می‌شود سنتور سل کوک است که دارای دو ردیف نه تایی خرک در طرفین صفحه است. نت “دو” در آن همصدا با “دو” دیاپازون است.
• سنتور لا کوک این ساز نیز دارای دو ردیف ۹ تایی خرک در طرفین است، ولی ابعاد آن نسبت به ساز سل کوک کمی کوچک‌تر است. این ساز در دسته ساز‌های انتقالی قرار می‌گیرد و نت “دو” در آن همصدا با “ر” دیاپازون است و در هنگام نت نویسی باید برای آن یک پرده پایین‌تر نت نویسی کرد. این ساز برای گروه نوازی‌ها مناسب است.
• سنتور باس سنتور باس دارای یک جعبه صوتی بزرگ‌تر از سنتور معمولی است. سیم‌های سنتور باس دارای روکش فلزی در ضخامت‌های مختلف هستند و از روی هر خرک دو الی سه سیم عبور می‌کند. صدای این ساز یک اکتاو بم‌تر از سنتور معمولی است.
• سنتور کروماتیک این ساز بیشتر برای گروه نوازی‌های بزرگ استفاده می‌شود. ابعاد آن برابر با وسعت سنتور معمولی است، ولی خرک‌های بیشتری برای ایجاد نیم پرده و ربع پرده دارد. نت نویسی سنتور کروماتیک با کلید سل است و ۳۰ خرک بزرگ و کوچک برای ایجاد ۴۱ صدا روی صفحه دارد.
• سنتور کروماتیک بم این ساز با ساختار سنتور کروماتیک یک چهارم درست (شامل ۸ صدا)، از طرف ضلع بزرگ‌تر خرک‌هایی اضافه دارد و این صدا‌ها با کلید فا خط چهارم نت نویسی می‌شوند. این ساز جمعا دارای ۳۵ خرک برای ایجاد ۳۵ صدا است؛ و البته در قسمت صدا‌های بالا چند خرک کمتر دارد.

منبع:معرفی ساز سنتور